Stevenen we af op een echt Arcadia-scenario?

Beluister deze blogpost

De serie Arcadia vertelt het verhaal van de gelijknamige fictieve staat in de nabije toekomst die een dystopisch regeersysteem heeft. Na de zondevloeden, andere natuurrampen en de daaropvolgende chaos onder de bevolking, namen enkelingen de touwen in eigen handen en werkten een maatschappelijke structuur uit waarin elk individu mathematisch beoordeeld wordt op basis van zijn bijdrage aan de maatschappij. Deze duurste Vlaamse serie per aflevering kent thema’s die ondertussen cliché zijn geworden voor fictiewerken die een dystopische toekomst verhalen: zwart-witte visie op wat goed en slecht is, vrijheden die aan banden gelegd zijn en een strenge politiestaat.

Wat mij inspireerde om deze blogpost neer te pennen, was één van de thema’s die behandeld werden. In een maatschappij waar er geacht wordt dat elk individu zich evenveel inspant om zijn steentje bij te dragen, rijst er de vraag: wat met mensen die fysiek en/of mentaal niet capabel zijn om dezelfde verantwoordelijkheden te dragen dan een doorsnee iemand?

In de serie volgen we onder andere een persoon met autisme – Luz – die in de maatschappij kan blijven omdat haar vader gesjoemeld heeft met haar ‘score’ (het mathematische beoordelingsmechanisme) waardoor die score niet zakt. Ook zijn er andere personages die al fysiek afgestoten werden van de maatschappij omdat zij onder de ‘minimumscore’ zakten doordat zij bijvoorbeeld niet konden werken.

Hoewel de makers van de serie duidelijk de intentie hadden om een antikapitalistisch beeld te schetsen, zag ik toch een aantal gelijkenissen.

Het zou arrogant van mij zijn te beweren dat de Federale en Vlaamse overheid geen adequate steun biedt aan mensen met een handicap. Dankzij de overheden heb ik een degelijke uitkering, middelen om hulp in te schakelen en hulpmiddelen die mijn beperking beperken. Deze voorzieningen en mogelijkheden zijn echter enkel in een tiental landen de norm en druisen eigenlijk in tegen de principes van het kapitalisme. In de meest ruwe vorm van het kapitalisme zou de staat eigenlijk zich zo min mogelijk moeten moeien met het economische leven van individuen. In haar boek ‘The Virtue of Selfishness’ schreef filosofe Ayn Rand - vrij vertaald - het volgende: “Met kapitalisme bedoel ik een volle, pure, ongecontroleerde, niet-gereguleerde laisser-faire kapitalisme – met een scheiding tussen staat en de economie, op dezelfde manier en om dezelfde redenen van de scheiding van kerk en staat.”

Waarom doet België – en andere West-Europese landen - dit dan wel? De voornaamste reden dat we in België een sterk sociaal vangnet hebben, is dat ze in Europa tijdens de vorige eeuw de hete adem van het communisme gevoeld hebben. Al vanaf eind negentiende eeuw, en zeker na de Tweede Wereldoorlog, was de druk vanuit communistisch hoek voelbaar in de straten van Europa. En nu dat het vangnet eenmaal er is, zou het een erg onpopulaire beslissing zijn om deze weer op te rollen, alhoewel ze hieraan wel stilaan mee bezig zijn.

Als we voorbij de Atlantische Oceaan kijken, zien we dat personen met een beperking in de VS bijna geen steun krijgen. Het verschilt natuurlijk van staat tot staat, maar ik heb vele anekdotes gehoord dat mensen niet meer dan $3.000 in bezit mogen hebben om in aanmerking te komen voor een uitkering. Ik heb verhalen gehoord van mensen die simpelweg bij hun verzekeringsmaatschappij moeten smeken om een essentieel hulpmiddel terugbetaald te krijgen – wat we ook helaas meer en meer beginnen te horen bij onze noorderburen.

Maar, het verhaal eindigt niet alleen bij ervoor te zorgen dat mensen met een beperking financieel goed zitten. Om echt te laten voelen aan een persoon met een beperking dat hij/zij welkom is in een samenleving is er meer nodig dan alleen monetaire steun. De persoon voorzien van juiste hulpmiddelen zodat hij/zij mee kan draaien in de maatschappij, is een goed begin, maar daar stop het niet bij.

Om te beginnen zouden we moeten stilstaan welke boodschap bepaalde beleidskeuzes inhouden voor mensen met een beperking.

Neem nu het abortusdebat: men wil nu de legale periode om abortus te plegen, optrekken van twaalf tot 20 weken. Dus men kan dan tot 20 weken zonder reden beslissen om een zwangerschap te beëindigen. Officieel is dit voornamelijk om vrouwen tegemoet te komen die het slachtoffer waren van o.a. een verkrachting. Maar dit zal ongetwijfeld ook andere (neven)effecten hebben. Zo betekent meer tijd ook meer tijd om erachter te komen of er iets mis is met de baby, of de baby gezond is en zal kunnen meedraaien in de samenleving. Uit onderzoek is gebleken dat nadat de overheid de zogenoemde NIPT-test terug begon betalen, dat er meer vrouwen abortus lieten plegen. Deze test onthult eventuele genetische afwijkingen bij het ongeboren kindje, o.a. het syndroom van Down. Welke boodschap geeft men dan als men pleit voor een nog soepelere abortuswetgeving?

Een ander heet hangijzer waar ik me persoonlijk veel meer zorgen over maak (ik ben immers al geboren alhamdulillah) is de euthanasiekwestie. Vandaag in België kan men beslissen voor euthanasie als men zwaar en ongeneeslijk ziek is zodat de persoon niet langer hoeft te leiden. Maar sommigen gaan nu al een stap verder en pleiten voor een legalisering van een vrijwillige levensbeëindiging – dus zonder ongeneeslijk ziek te zijn. “Als men voelt dat hij een goed leven heeft gehad en voelt dat dat moment een goed eind voor hem is, zou men ervoor moeten kunnen kiezen om rustig uit het leven te stappen.” Dit is geen quote uit Arcadia: er zijn echt mensen – en zelfs hele verenigingen(!) – die hiervoor pleiten. Dit zijn discussies die nu – in het prille begin van de 21ste eeuw – gevoerd worden. Wie kan mij verzekeren dat als de euthanasiekwestie even snel blijft evolueren, dat ik binnen zestig jaar me door de sociale normen niet gedwongen voel om mijn leven “vrijwillig te laten beëindigen”?

Als we oppervlakkig naar de zaken kijken, zal de Belgische welvaartsstaat uiterst inclusief lijken te zijn voor mensen met een beperking. Op financieel vlak is het een feit dat het een van de beste landen is waar iemand met een (zware motorische) beperking kan leven – hier ben ik uiteraard dankbaar voor. Maar hoe dieper we denken over de huidige maatschappelijke debatten, hoe meer het zal lijken dat we in Arcadia leven waar mensen een goed leven kunnen hebben – zolang ze geen last zijn voor de samenleving.

Overdrijf ik? Misschien. Maar ik maak me zorgen.

Ömer Güney